Trek het je niet aan

In de 17de eeuw werkte Newton zijn gravitatiewet uit. Simpel uitgedrukt houdt deze wet in dat alle objecten in het universum een kracht op elkaar uitoefenen. Deze kracht hangt af van de massa van deze twee objecten en van de afstand die hen van elkaar scheidt. Zoals we allen geleerd hebben op de schoolbanken, bevat het universum heel erg veel objecten: planeten, sterren, bergen, schoolbanken, mensen, koffiezetapparaten, zeewieren en teenkazen. Dit lijstje kan ongetwijfeld aangevuld worden met andere voorbeelden – ik denk aan grindstenen, portoglazen en vensterbanken – maar ik wil jullie niet te lang lastigvallen met de technische kant van de zaak.

De gravitatiewet kon verklaren waarom de aarde rond de zon blijft draaien, waarom Australiërs niet in de lucht vallen, waarom de zeeën eb en vloed kennen en vooral waarom dikke mensen minder hoog kunnen springen. In een theoretische ruimte met slechts twee objecten is het makkelijk de krachten te berekenen, namelijk de universele gravitatieconstante maal massa1 maal massa2 gedeeld door het kwadraat van de afstand tussen de twee. Zo kan je voorspellen hoe een tweesterrensysteem zich zal gedragen als je over deze gegevens beschikt. Problemen ontstaan echter wanneer we een derde ster toevoegen. Een drie- of meersterrenstelsel is wat wij een chaotisch systeem noemen. We kunnen niet voorspellen hoe de verschillende objecten elkaar zullen beïnvloeden. Dat zegt niets over de wereld, maar enkel iets over onze tekortkomingen. Wij mensen zijn te klein en onze newtoniaanse wetenschap te beperkt om zo’n systeem – dat nochtans helemaal deterministisch in elkaar zit – te beschrijven. Sommige processen zijn gewoon te complex. Het weer is nog zo’n voorbeeld. We hebben allemaal al eens gehoord dat het geflap van een vlinder een orkaan kan veroorzaken aan de andere kant van de wereld. Sindsdien ben ik trouwens vlinders beginnen vermoorden.

Ik zie echter nog een andere analogie, met een psychologisch fenomeen: mensen met irritant sterke persoonlijkheden die een mening hebben over alles, laten we ze voor het gemak Roemenen noemen. Plaats drie of meer Roemenen in eenzelfde omgeving en je krijgt met een chaotisch systeem te maken: een drieroemenenstelsel. Een klein verschil in initiële omstandigheden kan ervoor zorgen dat roemeen1 een aliantie sluit met roemeen3 tegen roemeen2 omdat die laatste tegen roemeen4 gezegd heeft dat roemeen3 te veel roddelt. Roemenen trekken elkaar aan en stoten elkaar af onder invloed van andere roemenen. Gemeenschappelijke vijanden leiden tot alianties, allianties worden onvermijdelijk gebroken om aanleiding te geven tot nieuwe allianties, gesteund op gedeelde haat. Het leidt tot een enorm complex, chaotisch en vooral irritant systeem van door elkaar bewegende mensen die het ene moment hypocriet vriendelijk zijn tegen elkaar en het volgende moment handelen alsof de ander niet bestaat. Kutroemenen!

Ik betwijfel echter, mijn beste Isaac Newton (ik richt me nu even specifiek tot jou), dat we de wetenschap naar nieuwe ongekende hoogtes zullen voeren door de massa’s van een hoop roemenen te gaan berekenen. Ik denk – en meneer Einstein heeft me daar al openlijk in beaamd – dat jouw universele gravitatiewet iets té simpel is. Maar laat dat geen reden zijn om op te geven. Zo lang je je best doet, kan je niets verweten worden. Om het met een gravitatiemopje te zeggen: trek het je niet aan!